Söze isteyen istediğini kutlasın, kutlu olsun demekle başlayacağım. Ardından bu geleneklerin tarihsel sürecine bakalım.
Önce kutlama ne demek? Ondan bahsedelim. Mutlu, sevindirici bir olaydan duyulan memnuniyeti yazı veya sözle bildirmek, tebrik etmek anlamına geliyor. Tabi geleneksel olarak buna bir çeşit eğlence de eklenebiliyor. 29 Ekim’deki gösteriler, Muharrem ayında aşure dağıtma gibi. Kutsama-kutsal benzer kökten gelse de güçlü dinsel saygı uyandıran nesne davranış vs. için kullanılıyor. ‘Kut’ kökü aslında iyilik getiren şey, şans talih olarak bilinir. Şaman inancı hakimiyetinde kut kelimesi yaşam gücü, bereket, hayat verici anlamlarında kullanılmıştır. Bu manalarla dinsel anlamlar da yüklenmiştir.
Şimdi Noel’den bahsedelim. Tabi ki bu gelenek insanlık tarihi kadar eski. Pagan davranış ve yaşam biçimlerinde önemli olan tarım takvimi ile doğrudan ilintili. O zamanlar tarımın yapılabileceği şartlar insanlar için çok önemli. Uzun kış geceleri insanlar için güvensiz. Düşünsenize sazlıktan eviniz var. Çevreniz vahşi hayvanlarla dolu. Sizin veya çocuklarınızın her an saldırıya uğraması işten bile değil. Yiyecek stoğunuz size o kışı tok olarak geçirtecek. Bu durumda tabi umutla ilkbaharı, yazı bekliyorsunuz.
Hepimizin bildiği gibi tarım güneş varsa yapılır. O yüzden güneş, gündüz, sıcak umutla beklenen, gelmesi istenen, hatta geleceğinin emareleri bile sevinçle karşılanan doğa olaylarıydı. Tabi bu güneş döngüsü o zamanın inanışında tanrıyı temsil ederdi. Tanrı günlerin kısalmasıyla ölürdü. Tarım da biterdi. Stoğunuz ne kadarsa hayatta kalma şansınız o kadardı. Gündüzlerin uzamaya başlaması ile -ki 24-25 Arlıkta oluyor bu- Tanrı tekrar doğar, canlanırdı. Yani günlerin uzamaya başlaması tarım zamanın yaklaştığının müjdecisi idi. Eski Mısırlılar, Sümerler, Babilliler, Eski Yunanlar, Romalılar, Vikingler, Keltler, ve dahi önceleri pagan olan Hristiyanlar Tanrının doğuşunu yerine Hz. İsa’nın doğuşunu koymuşlar ve kutlamaya devam etmekteler. Noel yılın en uzun gecesinden (21-24 Aralık) hemen sonra kutlanır. Yani yılın en kısa gündüzünden sonra. 24-25 Aralıkta. Bu tarih artık gündüzlerin uzamaya başlaması, daha çok güneş ve daha çok sıcak demek. Ve tarımın başlayacağı zaman müjdecisi demek. Gerçekte Hz. İsa’nın doğum tarihi ile elde bir bilgi yoktur. Pagan geleneği Hristiyan geleneği olarak devam etmiştir görüşü tarih çevrelerinde hakimdir.
Yılbaşı, yeni yıl kutlamaları ise daha çok dinsel anlamlardan uzak güneş takvimine dayalı ama yine tarım yapılacak günlerin habercisi olarak kutlana geliyor. Elbette Noel’den farklı. Aslında Rama takviminde bu manadaki yılbaşı ilkbaharda. Tarıma başlamanın sevinci yine. Daha sonra gündönümüne ithafen Ocak 1’e çekilmiş yılbaşı.
Neyi neden kutladığımızı bilmek daha iyi olur diye yazdım. Herkesin kutsalı ve sevinci kutlu olsun. Ve ilk defa gelen yıl için değil giden yıl için kutlama yapılacak gibi görünüyor…
Sağlıcakla kalın.